Trong kho tàng lý thuyết về xây dựng cốt truyện, có những mô hình vượt thời gian vì khả năng chạm đến những tầng sâu nhất của trải nghiệm con người. Một trong số đó chính là cấu trúc Hero’s Journey, tạm dịch hành trình của anh hùng, được sử dụng rộng rãi trong văn học, điện ảnh, game, truyện minh hoạ và cả sáng tác độc lập. Đối với Subin, một người yêu viết và thường xuyên mày mò cách kể chuyện hiệu quả, đây là mô hình giúp mở ra một con đường rõ ràng: vừa đáp ứng mạch logic, vừa đủ không gian để sáng tạo.

Nếu cấu trúc ba hồi giống như một bản đồ đơn giản để bạn tạo khung truyện, thì hành trình của anh hùng lại giống một chiếc la bàn chi tiết hơn: chỉ dẫn, nhấn nhá, thêm nhiều “biển báo” để người viết hiểu rõ cảm xúc nhân vật, xung đột và quá trình biến đổi tâm lý. Điều thú vị là dù xuất hiện từ rất lâu, mô hình này vẫn giữ sức mạnh của mình vì nó bắt nguồn từ chính hành trình trưởng thành của con người.

Nội dung chính của bài viết: Hero’s Journey: Hướng dẫn 12 bước tạo cốt truyện hành trình của anh hùng

Khởi nguồn cấu trúc hành trình của anh hùng

Khái niệm này được phát triển và phổ biến bởi nhà văn kiêm giáo sư văn học Joseph Campbell. Ông nhận thấy những câu chuyện vĩ đại từ mọi nền văn hóa đều có chung một chu kỳ: nhân vật xuất phát từ đời sống bình thường, bị kéo vào thế giới mới, đối mặt thử thách, thay đổi, rồi trở về với một phiên bản nâng cấp của chính mình.

Mình thấy điều này đúng không chỉ với truyện mà còn với đời sống. Khi bạn mở rộng vùng an toàn, đối diện khó khăn, học hỏi cho đến khi trở lại với hiểu biết sâu sắc hơn. Vì thế, khi đặt vào một câu chuyện, hành trình của anh hùng tạo cho nhân vật chiều sâu và động cơ thay đổi rất tự nhiên.

Vì sao mô hình này nổi tiếng tương tự cấu trúc ba hồi?

Cấu trúc ba hồi vốn là nền tảng kịch bản: mở đầu – xung đột – kết thúc. Tuy nhiên cấu trúc này khá khái quát, dễ khiến người mới viết cảm thấy “thiếu chỗ bám”.

Còn hành trình của anh hùng chi tiết hơn, mô hình kịch bản chia nhỏ hành trình thành nhiều bước, giúp hoặc bất kỳ tác giả nào cũng nhìn rõ:

  • Nhân vật đang ở đâu?
  • Động lực nào dẫn nhân vật vào phiêu lưu?
  • Thử thách nào buộc họ phải thay đổi?
  • Họ trở về với điều gì mới?

Nhờ vậy, người viết không bị lạc trong khi phát triển mạch cảm xúc, xây dựng bước ngoặt hay tạo cao trào.

12 giai đoạn kinh điển của “hành trình của anh hùng”

Hero’s Journey: Hướng dẫn 12 bước tạo cốt truyện hành trình của anh hùng
Ảnh minh hoạ: 12 giai đoạn kinh điển của “hành trình của anh hùng”

Để thực hiện mô hình hành trình của anh hùng, Joseph Campbell đã gợi ý 12 bước tạo nên một mạch cốt truyện liền mạch, thuyết phục, cụ thể như sau:

1. Cuộc sống bình thường của nhân vật

Trong phần mở đầu, hành trình của anh hùng thường bắt đầu bằng một vài cảnh miêu tả cuộc sống của nhân vật, nơi nhân vật đang sống cuộc đời quen thuộc. Mục đích của phần này giúp người xem thấy rõ tính cách, nỗi sợ hay mong muốn của họ. Đây là đất để gieo hạt cho những thay đổi sau này.

2. Lời mời phiêu lưu

Một biến cố xuất hiện, phá vỡ trật tự cũ khi xuất hiện một cơ hội hoặc lời mời phiêu lưu. Có khi là nguy hiểm, có khi là cơ hội, nhưng chính tình tiết này cho thấy thế giới bình thường đã không còn phù hợp với nhân vật chính nữa.

3. Từ chối

Phản ứng tự nhiên của con người trước thay đổi thường là ngần ngại, sợ hãi, muốn quay lại vùng an toàn. Vì vậy, nhân vật chính thường sẽ từ chối lời mời. Tương tự trong cuộc sống, khi bạn gặp một khó khăn mà bạn chưa từng thực hiện, một hành động tự nhiên là từ chối cái mới hoặc đắn đo có nên nhận hay không.

4. Gặp người dẫn đường

Trong giai đoạn nhân vật đắn đo, Một ai đó như người thầy, bạn, đồng minh cung cấp kiến thức, lời khuyên, vật phẩm hoặc niềm tin giúp nhân vật đủ dũng khí bước tiếp. Hầu như trong các kịch bản theo phong cách này luôn khai thác tuyến nhân vật phụ đồng minh, ví dụ như Ron và gia đình của Ron trong Harry Potter.

5. Bước sang ngưỡng cửa đầu tiên

Nhân vật chính thức rời thế giới quen thuộc và bước vào vùng thử thách. Đây là khoảnh khắc “khởi hành” thực sự. Từ bước 1 đến bước 5, hành trình của anh hùng tương tự với hồi 1, hồi mở đầu của cấu trúc ba hồi nhưng chi tiết hơn. Người viết cũng có nhiều gợi ý tình tiết trong cốt truyện hơn.

6. Gặp thử thách – kẻ thù – đồng minh

Những khó khăn đầu tiên xuất hiện. Nhân vật học cách phân biệt ai hỗ trợ, ai cản trở mình. Giai đoạn này, tuyến nhân vật phản diện xuất hiện và nhiệm vụ của người viết là khắc hoạ rõ ràng tính cách, điểm mạnh và điểm yếu của các tuyến nhân vật. Trong đó, thế mạnh của kẻ phản diện có mối liên kết với thử thách hoặc là người tạo nên thử thách cho nhân vật chính.

Ngoài ra, nhân vật chính nếu vượt qua thử thách dễ dàng có thể khiến tình tiết sau đó kém hấp dẫn. Vì vậy, tuyến nhân vật phụ đồng minh với nhân vật chính có nhiệm vụ hỗ trợ, giúp khai thác sức mạnh tiềm ẩn và cùng nhân vật chính vượt qua thử thách.

7. Tìm thấy con đường đến thử thách lớn hơn

Câu chuyện lắng lại trước cơn bão lớn. Nhân vật chuẩn bị đối mặt vấn đề trọng yếu nhất. Người viết cần lưu ý tạo ra động cơ phù hợp để thôi thúc nhân vật chính tiếp nhận thử thách lớn hơn. Giai đoạn này tương tự như phần giữa của hồi 2 của cấu trúc 3 hồi.

8. Thử thách lớn

Đây là khoảnh khắc sinh tử, nơi nhân vật đối mặt nỗi sợ hoặc trùm cuối, nhân vật có sức mạnh cao hơn vai phản diện ở bước 5 hoặc là phiên bản cao cấp hơn của kẻ phản diện. Kịch tính của cốt truyện được đẩy đến điểm cao nhất, nhân vật chính và đồng minh phải nỗ lực hết mình để vượt qua thử thách này.

9. Kho báu

Sau tất cả nỗ lực, một phần thưởng xuất hiện: kiến thức, sức mạnh, vật phẩm, hoặc điều mà nhân vật tìm kiếm. Bước này đánh dấu nhân vật chính đã hoàn thành nhiệm vụ. Lưu ý là kho báu này phải thể hiện một khía cạnh mà nhân vật chính đang cần, một phần thưởng quan trọng, quý giá.

10. Con đường trở về

Sau khi đạt được kho báu, nhân vật bắt đầu hành trình quay lại. Nhưng nguy hiểm vẫn chưa hết. Ngay lúc này, người viết có thể cài một thử thách nhỏ để tái xác nhận sức mạnh nâng cấp của nhân vật chính.

11. Tái sinh, phiên bản tốt hơn

Đây là bước kiểm tra cuối cùng, nhân vật buộc phải chứng minh mình đã thay đổi ra sao. Trong các quy tắc ngầm khi xây dựng cốt truyện là nhân vật chính ở cuối truyện phải khác biệt với giai đoạn ban đầu, nếu sự thay đổi chưa đủ lớn, người xem chưa thấy ‘đã’, thuyết phục.

12. Trở về với phiên bản mới

Kết thúc chu kỳ, nhân vật quay về thế giới bình thường nhưng trong một trạng thái hoàn toàn khác. Người viết có thể thêm một số chi tiết giúp người xem có sự so sánh về tính cách, cuộc sống của nhân vật ở bước 1 so với bước 12 để làm nổi bật sự thay đổi.

Làm sao để áp dụng hành trình của anh hùng vào tác phẩm?

Hero’s Journey: Hướng dẫn 12 bước tạo cốt truyện hành trình của anh hùng
Ảnh minh hoạ: Làm sao để áp dụng hành trình của anh hùng vào tác phẩm?

Hiểu rõ “trái tim” của nhân vật

Không cần phải ép đủ 12 bước. Điều quan trọng nhất là sự chuyển hoá. Nhân vật phải thay đổi so với đầu truyện, phim. Dù viết truyện ngắn, truyện dài hay kịch bản, Subin có thể bắt đầu bằng câu hỏi:

“Sau tất cả, điều quan trọng nhất mà anh ta/cô ta đã làm được là gì?”

Thông thường, nhân vật phải có một khuyết điểm, nỗi đau để thúc đẩy động cơ thay đổi. Vì vậy, người viết hãy tìm kiếm nỗi đau thật sự của nhân vật.

Xây dựng xung đột hợp lý

Mỗi thử thách nên đẩy nhân vật đến bờ giới hạn. Xung đột càng sâu thì sự thay đổi càng đáng giá. Đôi khi, thử thách không đủ lớn để thuyết phục người xem rằng nhân vật đã thay đổi. Nếu bạn xây dựng nhân vật là một người mạnh mẽ, thử thách không chỉ là một hoàn cảnh khó khăn, bệnh hiểm nghèo mà còn là đấu tranh nội tâm, một sự thật ‘yếu mềm’ nhất mà nhân vật cố giấu.

Không cần rập khuôn theo cấu trúc

Hero’s Journey là khung, không phải khuôn. Tác giả có thể thay đổi thứ tự, lược bớt hoặc thêm mới miễn sao hành trình vẫn mang tính phát triển.

Tạo “điểm rơi cảm xúc”

Một lợi thế lớn của mô hình này là giúp người viết xác định nơi đặt:

  • bước ngoặt
  • cao trào
  • sự chuyển hoá

Nhờ đó mạch truyện tự nhiên hơn, cảm xúc ổn định hơn, các tình tiết có chiều sâu và hợp lý hơn.

Hành trình của anh hùng có tồn tại trong cuộc sống?

Điều làm mô hình này sống mãi là vì nó phản ánh chính hành trình mỗi người. Khi tác giả viết về sự đấu tranh nội tâm, nỗi sợ, lựa chọn hoặc sự trưởng thành, bạn đang kể câu chuyện vốn đã tồn tại trong mọi nền văn hóa.

Vì vậy, đừng lo sợ cấu trúc hành trình của anh hùng không thực tế, mình tin độc giả dễ đồng cảm bởi vì ai cũng từng gặp khó khăn và phải tự vượt qua khó khăn.

Tạm kết

Trong thế giới sáng tác, hành trình của anh hùng không chỉ là một cấu trúc kịch bản mà còn là bản đồ hành trình cuộc sống. Nó giúp câu chuyện trở nên có chiều sâu, giúp nhân vật có lý do để tồn tại, giúp người viết có nền tảng vững chắc để sáng tạo.

Dù các tác giả sáng tác truyện ngắn, tiểu thuyết hay kịch bản, hãy nhớ rằng điều quan trọng không phải là mô hình có đủ 12 bước hay không, mà là hành trình chuyển hóa thật sự của nhân vật. Điều cuối cùng, người viết nào cũng đang đi qua một hành trình của anh hùng của chính mình trên hành trình kể câu chuyện để lại dấu ấn trong lòng người đọc.